Minivalk (smelleken) ontdekt in Terneuzen

Geplaatst: 23 juni 2021 om 07:11

Voor fotografen is het een hele uitdaging om een roofvogel vast te leggen. Zeker in een bewoonde kern. Bij Rita Bardoul in Terneuzen landde laatst ineens een minivalk op haar balkon, een smelleken.
‘Ik zat juist wat te mijmeren omdat ik de vogeltjes in mijn tuin mis,’ laat zij aan GO weten, ‘toen landde er ineens een smelleken op mijn balkon.’ Rita vermoedde dat het om een vrouwtje ging. ‘Zou ze kipblokjes lusten of moet ik muizen gaan vangen?’ Vroeg ze zich nog af. ‘Gelukkig liet het dier zich opeens naar beneden vallen; ze zag een prooi.’

Nieuwsgierig als ze is en geïntrigeerd door dit natuurschoon, zocht Rita op wat een smelleken (Falco columbarius) is:

Kleinste valk
Het smelleken is niet alleen de kleinste valk, het is ook de kleinste Europese dagroofvogel; een trekvogel die je vooral op doortocht te zien krijgt. Hier en daar overwintert er wel eens eentje op een vaste plek (Terneuzen). Hij wordt vaak aangezien voor een slechtvalk, maar niets is minder waar: het smelleken wordt graag gegeten door de slechtvalk.

Het smelleken is, met een lengte van maximaal 25 tot 30 cm en een vleugelspanwijdte van 50 tot 62 cm, de kleinste roofvogel van Europa. Het mannetje heeft ongeveer het formaat van een grote merel. Het vrouwtje is iets groter dan het mannetje. De bovendelen van het mannetje zijn blauwgrijs, met een zwarte staarteindband. De onderkant is oranjebruin. Vrouwtjes zijn donkerbruin, met lichtere onderdelen en donkere lengtestrepen.

Ze eten graag kleine vogels: leeuweriken, vinken, piepers en gorzen. Door snel en laag te vliegen, kan het smelleken zijn prooi verrassen en grijpen. Heel soms kunnen ook kleine zoogdieren en insecten op het menu staan. Dit laatste is van toepassing op het Terneuzense koppel: ze halen hun voedsel op de dijk, hun jachtgebied.

Dat het smelleken te zien is in Terneuzen is best uniek, volgens Rita: ‘Ze overwinteren vaak in Nederland en België of ze trekken verder naar het zuiden. Bij ons zie je ze vaak van september tot half mei langs riviermondingen en in de kustpolders.’ De smellekens die Rita heeft gezien hebben best lef: ‘Ze openen soms zelfs de aanval op een containerschip,’ vertelt ze aan GO. Omdat ze in het Engels de naam ‘Merlin’ hebben, noemt ze de vogels Merlijnen.

Broeden
In mei en juni begint het smelleken te broeden. Ze leggen drie tot zes eieren in een kuiltje op de grond, in een verlaten nest in een boom of gewoon in een hoek van een balkon. Na een week of vier komen de eieren uit en na 17 dagen beginnen de jonge smellekens al te vliegen. Na een dag of 25 staan ze op eigen benen (vleugels). Als ze je balkon uitkiezen om te broeden heb je pech: smellekens zijn beschermd en mogen niet gestoord worden. Je mag dus een maand of twee niet je balkon op. Maar misschien is dat het wel waard als je van dichtbij de kraamkamer kunt volgen.

Bidden
‘Het smelleken is een bidder en dat intrigeert me mateloos’, zegt Rita, ‘ik heb het halve internet afgezocht naar de oorsprong ervan.’ Bidden is het op dezelfde plaats in de lucht blijven hangen door snellere vleugelslagen te maken. Alleen vleesetende vogels zoals roofvogels of uilen bidden.
Maar waarom heet dat nou eigenlijk bidden? ‘Biddende vogels zijn altijd bezig met het aardse, speurend naar voedsel. Ik denk niet dat ze bezig zijn met hemelse opperwezens. Dus waarom die link naar het bidden?

Mobiele uitkijkpost
Het smelleken slaat dan met zijn vleugels even hard tegen een zwakke wind in als de wind waait. Tegelijkertijd wordt ook zijn staart gespreid. Op die manier kan hij met onbeweeglijk gehouden kop naar beneden naar prooien speuren. Ze maken ze als het ware zelf een 'mobiele uitkijkpost'.

Herkomst van bidden:
Het zou kunnen gaan om “een stille en geconcentreerde houding vlak voor het eten”. Veel mensen bidden voor het eten en zijn dan stil en meestal geconcentreerd. Dus een vergelijkbare houding. ‘Het klinkt wat ver gezocht’, vindt Rita.
Het kan ook komen van het Engelse ‘prey’ (prooi): Een roofvogel is in het Engels een “bird of prey”. En het Engelse ‘pray’ (bidden) lijkt daar voor ons Nederlanders misschien wel wat op.

Toch bidden ze niet altijd vanuit de lucht. Soms bidden ze zittend op het balkon. Dat kost minder energie. Rita: ‘Misschien dat ze dan toch even bidden voor het eten. Maar dat laat ik aan Terneuzense vogelaars over :)’